W dobie cyfryzacji coraz więcej aspektów naszego życia – zarówno prywatnego, jak i zawodowego – odbywa się w świecie wirtualnym. Przechowujemy dane w chmurze, korzystamy z komunikatorów, robimy zakupy online, wykonujemy przelewy, a firmy coraz częściej zarządzają dokumentacją cyfrowo. To wszystko sprawia, że świat cyberprzestępczości również dynamicznie się rozwija. Aby móc wykrywać, analizować i przeciwdziałać takim działaniom, powstała informatyka śledcza – dziedzina łącząca wiedzę informatyczną z metodami dochodzeniowymi.
W dalszej części przyjrzymy się, czym dokładnie jest informatyka śledcza, w jakich sytuacjach jest wykorzystywana, jakie narzędzia stosują specjaliści oraz dlaczego odgrywa coraz większą rolę w nowoczesnym świecie.
Czym jest informatyka śledcza?
Informatyka śledcza (ang. digital forensics) to dziedzina informatyki zajmująca się zabezpieczaniem, odzyskiwaniem, analizą i prezentowaniem dowodów cyfrowych w sposób umożliwiający ich wykorzystanie w postępowaniu sądowym, śledztwie lub wewnętrznym dochodzeniu.
Celem informatyki śledczej jest:
- odkrycie, co się wydarzyło w systemie informatycznym,
- jak to się wydarzyło,
- kto za to odpowiada i kiedy do tego doszło.
Działania te muszą być prowadzone w sposób dokładny, powtarzalny i zgodny z prawem, aby uzyskane dowody mogły zostać wykorzystane przez organy ścigania lub w postępowaniu cywilnym.
Zastosowania informatyki śledczej
Informatyka śledcza znajduje zastosowanie w wielu obszarach życia – zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym:
- Postępowania karne – analiza komputerów i smartfonów w sprawach dotyczących np. kradzieży danych, oszustw internetowych, pornografii dziecięcej czy cyberstalkingu.
- Audyty i kontrole w firmach – wykrywanie nadużyć pracowniczych, wycieków informacji handlowych, łamania zasad polityki bezpieczeństwa.
- Analiza ataków hakerskich – ustalanie źródła ataku, wektora wejścia, zasięgu szkód oraz identyfikacja sprawców.
- Spory cywilne i rozwody – wykorzystanie danych z urządzeń jako dowodów w sprawach o majątek, zdradę, opiekę nad dziećmi.
- Odzyskiwanie danych – odzyskiwanie usuniętych plików, e-maili, historii przeglądania, logów systemowych.
Etapy postępowania w informatyce śledczej
Informatyka śledcza to proces składający się z kilku istotnych etapów:
1. Zabezpieczenie danych (securing the evidence)
Pierwszym krokiem jest zabezpieczenie sprzętu i nośników w sposób uniemożliwiający modyfikację danych. W tym celu stosuje się tzw. write-blockery – urządzenia zapobiegające zapisywaniu danych na badanym nośniku.
2. Tworzenie kopii binarnej
Nie pracuje się na oryginalnym dysku, lecz na jego bitowej kopii 1:1. Pozwala to chronić oryginał i zapewnia powtarzalność analizy.
3. Analiza danych
Na tym etapie badane są pliki, foldery, metadane, historię przeglądarek, e-maile, logi systemowe, pliki tymczasowe, punkty przywracania systemu itp. Często wykorzystywane są specjalistyczne narzędzia do odzyskiwania usuniętych danych lub łamania haseł.
4. Dokumentacja
Wszystkie działania są dokumentowane – kiedy, kto i co zrobił z danymi. Każdy krok musi być możliwy do odtworzenia i uzasadniony.
5. Raport końcowy
Na zakończenie sporządza się raport zawierający wyniki analizy oraz wnioski – często z przeznaczeniem dla sądu, prokuratury lub zleceniodawcy.
Narzędzia używane w informatyce śledczej
Specjaliści od informatyki śledczej korzystają z szerokiego wachlarza narzędzi. Oto niektóre z nich:
- EnCase – kompleksowe oprogramowanie do analizy cyfrowej, uznawane za standard branżowy.
- FTK (Forensic Toolkit) – narzędzie do indeksowania, wyszukiwania i analizy danych.
- Autopsy – darmowe i otwartoźródłowe narzędzie do analizy systemów plików i obrazów dysków.
- X-Ways Forensics – lekkie, ale bardzo zaawansowane narzędzie dla profesjonalistów.
- Wireshark – analiza ruchu sieciowego, przydatna w badaniu ataków z sieci.
- Volatility Framework – analiza pamięci RAM, wykorzystywana do śledzenia złośliwego oprogramowania i procesów.
Kompetencje specjalisty ds. informatyki śledczej
Informatyk śledczy powinien łączyć wiedzę z zakresu:
- systemów operacyjnych (Windows, Linux, macOS),
- sieci komputerowych,
- systemów plików,
- kryptografii i bezpieczeństwa IT,
- prawa (zwłaszcza dowodowego i ochrony danych).
Musi także cechować się skrupulatnością, cierpliwością, etyką zawodową i odpornością na stres – bo analiza danych często dotyczy bardzo delikatnych lub trudnych spraw.
Informatyka śledcza w Polsce
W Polsce informatyka śledcza zyskuje na znaczeniu. Coraz więcej firm decyduje się na wewnętrzne audyty IT, a organy ścigania rozwijają wyspecjalizowane jednostki zajmujące się przestępstwami cyfrowymi. Pojawiają się także kierunki studiów oraz szkolenia dedykowane informatyce śledczej.
Ważne jest, aby działania w tym zakresie były zgodne z przepisami prawa – w tym z RODO, ustawą o ochronie danych osobowych i kodeksem postępowania karnego. Nieautoryzowane działania, nawet w dobrej wierze, mogą mieć poważne konsekwencje prawne.
Informatyka śledcza to cyfrowa detektywistyka XXI wieku. Dzięki niej możliwe jest wykrywanie przestępstw w środowisku cyfrowym, odzyskiwanie kluczowych danych, zapobieganie wyciekom informacji oraz wsparcie wymiaru sprawiedliwości dowodami z urządzeń elektronicznych.
Choć wymaga specjalistycznej wiedzy i odpowiednich narzędzi, staje się coraz bardziej dostępna i potrzebna – zarówno w firmach, jak i w życiu codziennym. W erze rosnącej liczby cyberprzestępstw i cyfrowych zagrożeń, informatyka śledcza to nie tylko ciekawa dziedzina – to realna broń w walce o bezpieczeństwo cyfrowe.